Góry i Pogórze Izerskie potrzebują sanacji

Zarządzanie subregionalne to nie gra symulacyjna. Nie ma zapasowych żyć i kodów (fot. Blaine O'Neill, © CC)

Przez kilkanaście lat w powiecie jeleniogórskim były opracowywane, dyskutowane i, niestety bez wyraźnego powodzenia, implementowane — Tezy Karkonoskie. To dokument porządkujący stosunki urbanistyczne. Właśnie powstaje w powiecie już karkonoskim, ich trzecia edycja.
Kraina izerska (umownie będę się posługiwał takim pojęciem z braku lepszego), która formalnie nie istnieje, bowiem administracyjnie jest rozdrapana przez liczne jednostki administracyjne i kulturowe, nie doczekała się nawet szkicu czegoś podobnego.
Owszem, były pisane rozmaite urzędowe dokumenty strategiczne, bowiem muszą powstawać, lecz ich uśredniona wartość nie jest najwyższa. Wspomnieć w tym miejscu warto aktualnego burmistrza Leśnej, Szymona Surmacza i jego publikację Tubylcy i przybysze. Dwie połówki banknotu.

Aczkolwiek opracowanie takie jak Tezy Karkonoskie to dla mnie zdecydowanie za mało. Kraina izerska potrzebuje czegoś więcej. Flankująca od zachodu Kotlinę Jeleniogórską z centralnie położoną Jelenią Górą — największym ośrodkiem miejskim, kraina izerska nie posiada znaczącego centrum cywilizacyjnego. To i dobrze, i źle. Częściej źle, bo miasta, zwłaszcza duże, są ogniskami postępu. Prowincja jest ostoją tradycji, lecz tylko wówczas to cenne, kiedy rzeczywistość jest weń dobrze poukładana. Gorzej — jeśli kraina jest zapóźniona i zapomniana. A izerska jest!
Paradoksalne to i wredne, bo ten zakątek Śląska i Górnych Łużyc jako najbardziej wysunięty na południowy-zachód Polski jest bramą Zachodniej Europy otwartą ku dwóm państwom: Republice Czeskiej i Saksonii. Cóż... rubieże zazwyczaj są upośledzone i tylko z rzadka spijają premię geograficzną.

Czas jednak tę wysoce niekorzystną sytuację zmienić!

Kładę na stół 10 izerskich celów strategicznych do osiągnięcia. Należy się nimi zająć czym prędzej. W trybie pilnym i koniecznym, aby w trzecią dekadę XXI wieku wejść z jakąś szansą na następne dekady.

Taniej + łatwiej = skuteczniej

I. Porządek komunikacyjny

• skrócenie czasu dojazdu dla kierunków północno-wschodniego, północnego i zachodniego – autem przez łącznik z A4, – pociągiem przez skrócenie linii kolejowych i ich modernizację oraz budowę połączenia kolejowego między Szklarską Porębą a Świeradowem oraz odtworzenie połączenia Pobiednej z Jindřichowicami p. Smrkiem; wprowadzenie na tory mniejszych pojazdów w rodzaju tramwajów/busów szynowych (do 40 miejsc), znacznie częściej kursujących niż teraz; w nieodległej przyszłości — autonomicznych taksówek kolejowych
• uruchomienie wypożyczalni małych aut, skuterów i rowerów elektrycznych przy stacjach kolejowych w Szklarskiej Porębie, Pobiednej, Świeradowie, Starej Kamienicy i Rybnicy
• budowa infrastruktury elektromobilnej — stacje ładowania pojazdów elektrycznych i podstawowego serwisu
• wprowadzenie legislacji porządkującej gdzie i komu wolno wjeżdżać pojazdami elektrycznymi: wyznaczenie dróg dla e-rowerów, e-skuterów, e-aut (np. dojazd do obiektów noclegowych w górach na obszarze Lasów Państwowych)

Informacja głupcze!

II. Porządek informatyczny oraz infrastrukturalny

• upowszechnienie sieci światłowodowej
• uzupełnienie światłowodowej siecią 5G
• powszechnie dostępne huby wymiany informacyjnej (całkowicie niezależne od platform komercyjnych)
• podporządkowanie na wyznaczony okres budowy infrastruktury celom osadniczym

Tu produkujesz, gdzie konsumujesz

III. Porządek przemysłowy — produkcja 3.0

• wytwarzanie na miejscu energii elektrycznej (autonomia energetyczna) ze wszystkich dostępnych źródeł: domowych ogniw fotowoltaicznych, przydomowych wiatraków, mikroturbin wodnych oraz w przyszłości — mikrogeneratorów jądrowych
• klastry przemysłowe w podgórskich miastach, zwłaszcza w tych, gdzie jeszcze ocalała jakakolwiek infrastruktura poprzemysłowa
• wznowienie poszukiwań i ewentualnego pozyskiwania surowców i minerałów, zwłaszcza metali ziem rzadkich oraz rud uranowych

Miasta-ogrody, wsie-parki

IV. Porządek urbanistyczny i osadniczy

• zasiedlenie versus mikrowynajem
• nowe osiedla dla współczesnych nomadów versus apartamentowce
• zdalni pracownicy versus „agro”turyści
• konsolidacja, zagęszczenie i uporządkowanie zabudowy versus rozlewające się i kosztowne w utrzymaniu pseudowsie
• wyznaczenie nowych stref osadniczych podporządkowane funkcjom osiedleńczym, a nie interesem branży budowlanej

Chronić, korzystać, nie dewastować

V. Porządek przyrodniczy

• przyrodnicza gradacja obszarów z wyraźnym podziałem na funkcje: gospodarcze, rekreacyjne i ochronne
• podniesienie najcenniejszych przyrodniczo obszarów do rangi rezerwatów ścisłych oraz wyłączenie z ruchu turystycznego wybranych; powiększenie niektórych i wyznaczenie nowych rezerwatów
• podniesienie Izerskiego Parku Ciemnego Nieba do rangi obszaru chronionego prawem w ramach Leśnego Kompleksu Promocyjnego SUDETY ZACHODNIE

Turystyka to nie fabryka

VI. Porządek turystyczny

• wytyczenie nowej sieci szlaków, tras narciarskich, dróg rowerowych z separacją ruchu w najbardziej obciążonych turystycznie rejonach; rozciągnięcie sieci na obszary aktualnie niewykorzystane turystycznie
• limitowanie ruchu turystycznego poprzez okresy ochronne, płatny wstęp, utrudniony dostęp do najcenniejszych przyrodniczo obszarów, z jednoczesnym szerokim otwarciem obszarów mniej cennych
• zmiana paradygmatu komórek JST zajmujących się promocją na zarządzanie ruchem turystycznym
• przekazanie promocji mikro- i subregionalnej na poziom regionalny sektorowi prywatnemu w partnerstwie publiczno-prywatnym
• udogodnienia formalne do otwierania (z zainicjowaniem procesu) obiektów przemysłu turystycznego na Pogórzu Izerskim, w miejscach wypełniających białe plamy na turystycznej mapie subregionu
• zagospodarowanie tranzytu turystycznego na kierunku równoleżnikowym — głównie drogą krajową nr 30

Jestem stąd. Tu jest mój dom. Tutaj mnie pochowają

VII. Porządek kulturowy i onomastyczny

• budowanie tożsamości regionalnej
• realny program ratowania i utrzymania zabytków
• konsolidacja placówek kulturalnych; przekazywanie działalności silnym NGO (jak w sporcie)
• uporządkowanie nazewnictwa miejscowego
• zastąpienie i usunięcie nazw niepoważnych
• przywrócenie nazw tradycyjnych z wymianą oronomastyki karpackiej na rodzimą sudecką (wraz z nowym podziałem morfologicznym)

OBYwatel zadowolony, dobrze obsłużony

VIII. Porządek administracyjny

• zredukowanie podziału krainy izerskiej z 4 powiatów na 2 (zalążek reformy administracyjnej całego państwa, która powinna zredukować ilość powiatów o ~60 %): powiat karkonosko-izerski z połączenia lwóweckiego i karkonoskiego oraz przyłączenia doń Leśnej i Świeradowa z powiatu lubańskiego; z pozostałości lubańskiego i zgorzeleckiego utworzenie powiatu górnołużyckiego;
• zredukowanie ilości gmin (miejskich i wiejskich) przez połączenie administracji: (1) Szklarskiej Poręby + Piechowic + Starej Kamienicy, (2) Mirska + Świeradowa + Leśnej; (3) Olszyny + Gryfowa + Lubomierza, Sulikowa + Zawidowa + północnej części wiejskiej gminy zgorzeleckiej, (4) Zgorzelca + Pieńska; (5) południowej części wiejskiej zgorzeleckiej + miejsko-wiejskiej gminy bogatyńskiej;
• {analogicznie, co wykracza poza krainę izerską, a jednak jest podobnie konieczne, połączenie administracji we wschodniej części aktualnego powiatu karkonoskiego: (6) Kowar + Karpacza + Mysłakowic; w środkowej: Podgórzyna + Sobieszowa + Cieplic Śląskich (po odłączeniu ich od Jeleniej Góry); w północnej: Jeżowa Sudeckiego + Siedlęcina + Dziwiszowa + Jeleniej Góry, przyłączenie pozostałych miejscowości aktualnej gminy jeżowskiej do miejsko-wiejskiej gminy Wleń}
• niezależnie do powyższego punktu: powołanie silnego i prawdziwego związku gmin izerskich oraz górnołużyckich do rozwiązywania cywilizacyjnych problemów niezależnie od podziału administracyjnego
• obowiązkowe konsultacje między JST, a w ich wyniku zapisywanie w powiatowych i gminnych strategiach wspólnych kierunków rozwoju

Sami dla siebie o sobie

IX. Porządek społeczny

• powołanie wolnej akademii przyrodniczo-regionalnej z programami kulturalno-edukacyjnymi poza państwowym reżimem edukacyjno-naukowym w formie kursów
• federalizacja organizacji społecznych (NGO)
• urealnienie wpływu na lokalne prawo poprzez obligatoryjne konsultacje z silnymi organizacjami społecznymi oraz strukturalny lobbing tychże na administrację
• konsultacje społeczne budżetów JST i referenda budżetowe zamiast budżetu obywatelskiego

Sąsiędzi to nie tylko Pat i Mat

X. Porządek transgraniczny

• realna współpraca handlowa, usługowa i edukacyjna z Czechami
• zawiązanie minieuroregionu IZERA w ramach lub obok Euroregionu NYSA, skupiającego jednostki samorządowe z obszaru Gór Izerskich po polskiej i czeskiej stronie z głównym celem: spójnym zarządzaniem ruchem turystycznym

Dźwiękowa wersja tekstu w Spotify Co z Izerskimi? (10'26").