Dzielenie ziemi

Sporna Ziemia ze zbocza Suchacza

Ze źródłami Izery wiąże się jednak jeszcze jedna hydrograficzna ciekawostka — sztuczna bifurkacja, czyli rozdzielenie koryta na dwa różne dorzecza. Naturalną bifurkację znamy jako geograficzną ciekawostkę, spotykamy raczej w egzotycznych krajach (np. część wód Casiquiare odpływa do Rio Negro i Amazonki, a część do Orinoko). U źródeł Izery mamy do czynienia z bifurkacją sztuczną, bo wytworzoną przez człowieka i nieznacznych rozmiarów. Choć już zanikła i należy do przeszłości — była częścią ciekawych historycznych zdarzeń na tej ziemi.

W rejonie źródeł Izery znajduje się obszar zwany Sporną Ziemią (Sporné území). Nazwę wziął stąd, iż przez 300 lat o ten skrawek Gór Izerskich (głównie o pozyskiwane stąd drewno) toczył się spór ziemski między śląskimi i czeskimi panami. Rozpoczęli go jeszcze burgrafowie Gryfowa i Frýdlantu. O tym jak do niego doszło wspomina książka M. Nevrlégo. Według dawnego ustnego podania, granica między Śląskiem a Czechami miała przebiegać od Tabulového kamena (pol. Tablicowego Kamienia, niem. Tafelfichte czyli Płyty) na płn. skłonie Smrka, do izerskiej studzienki (ale co i gdzie to było?!? może to wspomniana wyżej studzienka?). Odtąd wzdłuż Izery aż po Bukovec (góra nad Jizerką — 1005 m n.p.m.). Tak orzekła pierwsza oficjalna komisja rozjemcza, która zeszła się na szczycie Smrka w 1537 r. Cóż — wszystko jasne, lecz właśnie w rejonie źródła jasne nie było NIC. Dr. Nevrlý zaraz zauważył, że ze stoku Smrka spływa nie jeden, ale dwa potoki (w rzeczywistości jest ich znacznie więcej) — właściwa Izera i dalej na wschód dopływ Izery — Graniczny Potok (cze. Hraniční potok, niem. Grenzbach). Ponieważ ówczesne pomiary hydrograficzne w terenie nie wyjaśniały sytuacji, każda strona uznawała za graniczny, potok korzystniejszy dla siebie.

Mała graniczna kradzież

Właściciele dóbr z biegiem lat się zmieniali, ale targi, sądy i potyczki o ziemię przekazywali spadkobiercom. Komisje rozjemcze, które co jakiś czas zwoływano, nie doszły do żadnego rozstrzygnięcia. Kluczowe miejsce sporu znajdowało się na zboczu, tuż nad niewyraźnym siodełkiem, którym Suchacz łączy się z głównym grzbietem. W tę okolicę komisje nigdy nie zaglądały, dlatego nie odgadły, który potok jest właściwą Izerą — prawy czy lewy?

Tracznik spływający spod Świeradowca - jeden z pierwszych dopływów Izery

W trakcie sporu, prawdopodobnie ktoś przebiegły z czeskiej strony, wymyślił żeby naturze trochę pomóc i przekierować wodę ze śląskiej Izery do Granicznego Potoku. Na równym terenie, z płytkim korytem to nie był wielki techniczny problem — nawet przy ówczesnych ograniczonych możliwościach. Skierowana woda sama by wskazała, kto ma prawo do całej Spornej Ziemi na Suchaczu. Do przekierowania wody wystarczyło wykopać ukośnie do stoku kilkudziesięciometrowej długości i wcale niegłęboki przekop, a następnie skierować do niego wodę z pierwotnego koryta Izery za pomocą prostego stawidła. Wystarczyłyby 2-3 kłody. Chytry zamiar jednak jakoś się nie udał, komisja prawdopodobnie podstęp przejrzała, bowiem spór trwał nadal.

Tak oto doszło do owej sztucznej bifurkacji. Jest to co prawda hipoteza i czy jest prawdziwą oraz jak wpłynęła na przebieg zdarzeń już się pewnie nigdy nie dowiemy. Aczkolwiek owy kanał do przekierowania wody, choć nie funkcjonuje, możemy zobaczyć. W dzisiejszych czasach nawet w niej stoi, a czasem słabo płynie woda, lecz opadowa, w żadnym razie z potoku. Źródliskowy potok Izery od czasu wykonania przekopu, po obfitych ulewach i wysokich stanach wody, pogłębił swoje koryto, więc w miejscu połączenia, pozostałości zamulonego rowu położone są na wyższym poziomie. Przekop na czeskiej mapie turystycznej Jizerských hor jest zakreślony jako wciąż czynny ciek wodny, ale to nie odpowiada rzeczywistości.

Mimo, iż nie mamy bezpośredniego dowodu, że przekopany rów służył powyżej opisanemu nieuczciwemu zamiarowi zyskania Spornej Ziemi dla Czechów, trudno przedstawić inne jego przeznaczenie w tej nieodwiedzanej i odludnej kraince. O nawadnianiu tego wilgotnego terenu nie może być mowy, jak też odwadnianie podmokłego lasu, rozciągającego się wokół na wiele kilometrów jest niedorzecznością. W dodatku stoi w sprzeczności z kierunkiem i położeniem przekopu.

Kozi Potok poniżej Izerskiego Bagna - następny po Traczniku lewy dopływ Izery

Znaczące jest to, że cała niżej biegnąca granica (ziemska i państwowa) biegnie korytem Izery i dopiero w miejscu, gdzie spotykają się oba potoki opływające Suchacz, zaczynała się Sporna Ziemia. Wyżej wspomniana sztuczna bifurkacja właściwie wytworzyła wyspę — obszar ograniczony ze wszystkich stron wodnymi korytami. Jego powierzchnia pokrywała się ze Sporną Ziemią.

Ostatecznie obie strony w połowie XIX w. zrozumiały, że muszą dojść do kompromisu, aby zakończyć długotrwałe targi. Tym bardziej, że nie chodziło już jedynie o drewno, czy ziemskie posiadłości, ale o granicę państwową. W roku 1845 r. przyszła więc kolejna komisja miernicza i rozdzieliła całą wyspę po połowie. Nowa granica była całkowicie sztuczna i w tamtym rejonie uderzająco odmienna. Miała prosty przebieg bez względu na rzeźbę terenu i najprawdopodobniej była wyznaczona ówczesną leśną przesieką. Wielowiekowy spór definitywnie się zakończył.

Sztuczną bifurkację w tamtym rejonie możemy jednak obserwować i dziś. Powstała wszak tym razem samoczynnie. W rowie poziomicowo pochyłej drogi na zboczu nad Suchaczem, w miejscu, gdzie przecina ją żółty szlak turystyczny, możemy zobaczyć, że woda płynie na wschód, a nagle, bez jakiejkolwiek dzielącej przegródki, już odwrotnie na zachód, do dorzeczy obu wyżej opisywanych potoków.

Czytasz jedną ze stron artykułu. Przeczytaj także pozostałe: