Karta tytułowa Zeszytu V Spisków Walońskich autora, Przemysława Wiatera, Laboranci w Karkonoszach i Górach Izerskich

Przyczyna upadku karkonoskiego ziołolecznictwa miała prozaiczne podłoże. W końcu XVIII i w wieku XIX nastąpił gwałtowny rozwój badań laboratoryjnych, farmakologii i przemysłu farmaceutycznego. Z roślin wyodrębniono substancje działające w czystej postaci: alkaloidy, glikozydy, glicerynę i liczne kwasy organiczne. W miarę coraz głębszego wnikania w tajniki przyrody, doskonalenia technik laboratoryjnych i metodyki badań liczba wykrytych substancji czynnych rosła i stale odkrywano nowe ich właściwości lecznicze. Zaczęto odkrywać liczne substancje nie mające swych odpowiedników w przyrodzie, a wykazujące pozytywne działanie medyczne. Do lecznictwa wprowadzono wiele nowych związków otrzymanych na drodze syntezy chemicznej.

Substancje chemiczne wzbudziły zainteresowanie lekarzy, ponieważ wywierały szybki efekt oraz były powszechnie dostępne i tanie. Lekarstwa oparte na prostych związkach chemicznych były masowo produkowane i dostarczane do aptek, tak więc nie wymagały od lekarzy posiadania szerokiej wiedzy i umiejętności niezbędnych przy przygotowywaniu ziołowych medykamentów. Leki roślinne zaczęły stopniowo znikać z oficjalnych spisów farmaceutycznych, później z aptek, a w końcu i z codziennej praktyki lekarskiej. Przemiany te położyły kres działalności karkonoskich laborantów.

Zielarzom karpackim jedno z późniejszych opowiadań śląskich zatytułowanych Der letzte Laborant (Ostatni laborant) poświęcił wybitny niemiecki pisarz Theodor Fontane (1819-1898). W opowiadaniu tym ukazał postać laboranta Ernsta Augusta Zölfela, który występuje pod nazwiskiem Hempel. Zajmujący się zawodowo przed rozpoczęciem działalności literackiej farmacją Fontane żywo zainteresował się zielarskimi tradycjami karpackich laborantów. Pod koniec XIX w. Fontane przebywał często w Karkonoszach, a szczególnie upodobał sobie jako miejsca pobytu Mysłakowice i Karpacz.

Badania nad działalnością izerskich i karkonoskich zielarzy prowadził Will-Erich Peuckert (1895-1969), światowej sławy niemiecki etnolog. W latach 1916-1922 mieszkał w nieistniejącej dziś kolonii Izera i tutaj rozpoczął prace z zakresu dziejów kultury i etnografii regionu, szczególną wagę przywiązując do renesansowych dzieł filozoficznych i nauk Paracelsusa. W 1934 r. Peukert został profesorem Uniwersytetu Wrocławskiego. Interesujący ślad jego laboranckich zainteresowań znajduje się w książce K. Baschewitza o dziejach czarownic:
[...] niedawno podjęto doświadczenia z maścią podana przez Portę [G. B. Porta, Magiae naturalis, Antwerpia 1560], przy czym pominięto rzecz prosta obrzydliwe i nieskuteczne składniki. Will-Erich Peukert, profesor etnologii w Getyndze, natarł się maścią, po czym doznał wrażenia, że unosi się w powietrze, i że ktoś przemawia do niego z wysokości.

Tradycje karkonoskich laborantów przypominało muzeum regionalne w Karpaczu zbudowane w 1936 r., gdzie zrekonstruowano między innymi pracownię karkonoskiego laboranta. Muzeum zostało udostępnione zwiedzającym również po zakończeniu II wojny światowej i cieszyło się dużym zainteresowaniem zwiedzających. W 1954 r. muzeum w Karpaczu uległo likwidacji, a budynek przeznaczono na mieszkania komunalne. Na Dolnym Śląsku w latach czterdziestych i pięćdziesiątych podobny los spotkał 80 % muzeów regionalnych. Z 60 takich placówek istniejących w 1944 r. w 1956 r. pozostało 12. Zdecydowaną ich większość zlikwidowano już po zakończeniu działań wojennych.

W "Nowinach Jeleniogórskich" z 1959 r. zanotowano:
Eksponaty świadczące w większości o słowiańskiej przeszłości Sudetów znikły [...], powód - rzekomo obcy kulturze polskiej charakter eksponatów. Piszę "rzekomo", gdyż wbrew tej opinii, wydanej przez Dyrekcję Muzeum Śląskiego we Wrocławiu, sprawa przedstawia się nieco inaczej. Zabrane z Karpacza zbiory umieszczono bowiem, nie, jakby się tego należało spodziewać, w jakimś lamusie [...]. Wystawiają je do dziś - i to z powodzeniem - muzea w Jeleniej Górze, Kamiennej Górze, Muzeum Sportu w Warszawie i o dziwo [...] Muzeum Śląskie we Wrocławiu. [...] Istniał tutaj też jedyny tego rodzaju dział poświęcony zielarstwu i pracy laborantów.

Obecnie leczenie ziołami staje się coraz bardziej popularne. Częstokroć, nawet gdy zawodzi współczesna wiedza lekarska, chorzy zwracają się o pomoc do "apteki natury".
Dziś coraz większą wagę do dziejów laborantów przywiązuje Muzeum Sportu i Turystyki w Karpaczu, które jest spadkobiercą muzeum regionalnego. Sudeckie Bractwo Walońskie w siedzibie Wielkiego Mistrza w Szklarskiej Porębie-Szklarce wybudowało tradycyjną suszarnię ziół i pielęgnuje zielarskie obyczaje. Wiedzę o uzdrowicielskich ziołach z Gór Izerskich propaguje Stanisław Kornafel, gospodarz Stacji Turystycznej "Orle".
Do niedawna ziołolecznictwem w Karkonoszach zajmowała się Maria Koper. Praktykę zielarską prowadziła w leśnej chacie położonej w Sosnówce obok barokowej kaplicy Świętej Anny nad Dobrym Źródłem. Izerskimi i karkonoskimi ziołami interesują się farmaceuci z Karpacza (apteka "Arnika") i ze Szklarskiej Poręby. Wanda Pszczoła na Białej Dolinie - dzielnicy Szklarskiej Poręby prowadzi sklep medyczno-zielarski i kontynuuje zainteresowania Józefa Pszczoły, który zajmował się ziołolecznictwem. Tradycje laborantów podtrzymuje w Kowarach - Podgórzu Wojciech Węglewski, Przewodnik Sudecki, znawca oraz miłośnik gór, niosąc ulgę i skutecznie lecząc karkonoskimi ziołami.

Czytasz jedną ze stron artykułu. Przeczytaj także pozostałe: