Które jest prawdziwe?

Jest taka niepisana zasada przy nazywaniu cieków wodnych, że w miejscu gdzie się zbiegają, większy (dokładniej mówiąc wodniejszy) z nich zachowuje miano głównego. Mimo, iż znajdziemy liczne wyjątki, zwykle tę zasadę się szanuje.

Jeden z wielu źródliskowych potoków Izery na zboczach Stogu Izerskiego

Podłóg zasady większego dopływu (tutaj dodatkowo wg długości i wielkości koryta) tym głównym, prawidłowym źródłem powinien być bezimienny potok, biorący początek po polskiej stronie gór w tzw. Śnieżnych Jamach (na wys. ok. 1045 m n.p.m.) na południowym skłonie Stogu (1107 m n.p.m.) — sąsiedniego wierzchołka Smrka. Nie ma tutaj pojedynczego (właściwego) — podobnie jak i po czeskiej stronie — źródła. Potok powstaje z niezwykle gęstej sieci źródliskowych potoczków spływających z torfowiskowego terenu. Stok nie jest w tym miejscu rozczłonkowany i przez to od początku wszystkie potoki płyną równoległe i blisko siebie w płytkich korytkach, przez leśne wykroty. W dolnej części zbocza napotykają masywną, nieco spłaszczoną niczym bochenek wyniosłość, zwaną Suchaczem (917 m n.p.m.). Ta przeszkoda powoduje, że liczne drobne łączą się w dwa większe potoki. Na prawo, na zachód od Suchacza, zapoczątkowują Izerę, na lewo, na wschód — Graniczny Potok. Oba cieki spotykają się 3 km niżej, w Torfowisku Izery na Izerskiej Łące, już jako Izera i jej lewy dopływ.
Jedna z czeskich map topograficznych w skali 1:10 000 oznacza prawidłowo jako źródła Izery owe większe polskie źródlisko, ale już na wielu turystycznych mapach Gór Izerskich (polskich i czeskich) mianem Źródła Izery oznaczony jest (jeden z wielu) potok po czeskiej stronie, blisko granicy z Polską.

Jednym z argumentów na korzyść czeskich źródeł z prawej strony dorzecza jest sprawozdanie pewnego turysty z połowy XIX wieku, cytowana przez Miloslava Nevrlý w jego znanej Księdze o Górach Izerskich (cze. Kniha o Jizerských horách). Według tego podania, postawiona przez Czechów (raczej czeskich Niemców) czeska studzienka "w miejscu głębokiego porządnego źródła", była początkiem Izery, tymczasem "pruskie było latem wysychająca kałużą". Dzisiaj jednak po czeskiej stronie żadnego takiego "porządnego źródła" nie znajdziecie. Nie sposób więc uzasadnić dzisiejsze oznaczenie "Źródła Izery" akurat po czeskiej stronie biegu rzeki. Nie wiadomo również kto tak oficjalnie postanowił. Zdaje się więc bardziej niż prawdopodobne, że podstawową rolę odegrały względy narodowościowe. Jako, że Jizera jest jedną z większych rzek Czech — wypada by brała swój początek właśnie w tym państwie.

Do problemu możemy jednak podejść salomonowo. Biała i, uznawana za pierwotne źródło, Czarna Wisełka tworzą Wisłę. Ciepła i Zimna Wełtawa (Teplá i Studená Vltava) tworzą Wełtawę. Największa po Izerze rzeka izerska — Směda powstaje z Białej, Czarnej i Gniadej (Bílá Smědá, Černá Smědá i Hnědá Smědá). Możemy więc za źródliskowe uważać obie strony granicy i stosowne potoczki oznaczać jako Czeska i Śląska Izera.

Oba źródliskowe potoczki Izery — geograficznie właściwe i większe polskie oraz mniejsze czeskie — spotykają się w zagłębieniu torfowiskowym już po czeskiej stronie, niedaleko krzyżówki czerwonego i niebieskiego szlaku turystycznego na Smrkowej Drodze (Na písčinách/Na piaskowni). Rozwidlenie leży bezpośrednio na granicy chronionego obszaru Rašeliniště Jizery (Torfowiska Izery). W pobliżu stoi tablica oznaczająca jego granicę. To nieprzystępny, podmokły teren — zupełnie nieinteresujący. Oba spływające potoki są na długim odcinku skryte pod zwisającymi źdźbłami traw, co utrudnia rozpoznanie, który jest większy. Dopiero w górnym biegu jest to możliwe. Za to poniżej rozwidlenia, szeroka już Izera rzeźbi wyraźne koryto.

Gdzie to źródło?

Skryte wśród traw, konarów i kamieni potoki tworzące Izerę bardzo utrudniają rozpoznanie głównego

Dzisiejsze czeskie źródła Izery są zaznaczone na mapie turystycznej na południowo-zachodnim stoku Smrku, oddalone aż o 1 km od pierwotnych przejętych przez Hájený Potok, między Smrkową Drogą a granicą z Polską, na wysokości ok. 920 m n.p.m.
Kiedy udamy się w to miejsce, u rozłożystego drzewa na łuku Smrkovej Drogi, na skraju lasu dostrzeżemy drewnianą tabliczkę "Pramen Jizery" ("Źródło Izery"). Z treścią i miejscem ustawienia tego znaku jest pewien problem. Gdybyśmy nawet założyli, że właściwe źródła leżą po czeskiej stronie granicy, to nie mamy tutaj żadnego konkretnego wytrysku wody, studzienki, czy wylotowej rury. Po zboczach spływają liczne strużki z drobnych torfowisk wiszących. Przy najlepszej nawet woli nie sposób odnaleźć głównego potoku. Ten, który ze swym trochę szerszym, kamienistym korytem wygląda na główny i odpowiada położeniem zaznaczonemu na mapie (przy północnym skraju niewyraźnego wzniesienia), jest jednak krótszy od pozostałych i w trakcie suszy wyschnie jako pierwszy. Można go, oczywiście uznać za największy potok i otoczyć jakąś studzienką, założyć wiodącą do niej ścieżkę i urządzone źródło poświęcić, jednak dzisiejszy stan rzeczy jest odmienny.

Czytasz jedną ze stron artykułu. Przeczytaj także pozostałe: