Sąsiedzi wiedzą lepiej

IZERSKA HALA na mapie aut. Krzysztofa R. Mazurskiego dołączonej do przewodnika GÓRY IZERSKIE z 1991 r. (arch. autora)

Być może gdyby regularnie wydawano w Polsce mapy Gór Izerskich wiedza o tym, iż nad Izerą leży Izera, przebiłaby się do szerszych mas turystycznych i publicystów krajoznawczych. Niestety od 1948 r., kiedy Główny Urząd Pomiarów Kraju - Biuro Kartograficzne w Warszawie wydał bodaj pierwszą polską mapę turystyczną Karkonosze i Kotlina Jeleniogórska z widniejącą nazwą "Wlk. Izera" i oczywistym brakiem "Izerskiej Hali", przez wiele lat używano steciówki. Była bowiem mapą stricte turystyczną, z oznaczonymi szlakami, zaś ta z 1948 r. nie zawierała niczego poza treścią topograficzną. Swoją drogą "Wlk. Izera" to tłumaczeniowa kalka z niemieckiego. Tak, jak wiele innych nazw miejscowych w prezentowanej okolicy, choć już wówczas były wprowadzone inne toponimy urzędowe.

W krzepnącym stalinizmie turystów w Góry Izerskie nie zaglądało zbyt wielu. Zwłaszcza nad granicę z Czechosłowacją chadzać zakazano. Kiedy reżim zelżał, a izerski interior otwierał się na turystykę – o Izerze-wsi zapomniano, a z kapelusza wyskoczyła Hala Izerska. Aczkolwiek byłbym nieuczciwy gdybym nie wspominał, iż na mapach topograficznych dostępnych w Głównym Urzędzie Geodezji i Kartografii jak najbardziej przeczytamy ojkonim "Izera". Czasem z dopiskiem "zn.", a więc zniszczona. Pojawia się także mikrotoponim "Na Izerze", niestety "Izerska Hala" także. Najpewniej dopisywana wskutek rozpowszechnienia wśród publicystyki krajoznawczej i kartograficznej.

Izera (osada) na czeskiej mapie topograficznej z 1955 r. Ústředního Archivu Zeměměřictví A Katastru (źródło: ÚAZK)

Kiedy rozłożymy na stole rozmaite mapy południowych sąsiadów, Izera-wieś jest widoczna na większości. Nowsze publikacje kartograficzne zawierają co prawda także nazwę Hala Izerska, ale łatwo to wytłumaczyć. Autorzy umieszczają ją posiłkując się danymi z Polski, w obliczu szalonej popularności Hali. Atrofia prawidłowego, acz zapomnianego toponimu postępuje z upływem czasu. Chociaż do dziś dla (Wielkiej) Izerskiej Łąki w użyciu są anojkonimy: niem. Große Iserwise oraz cze. Velká jizerská louka.

Na tworzonej przez społeczność internetowej mapie Open Street Map przeczytamy "Hala Izerska" i "Wielka Izera". Jej czeska mutacja, Open Street Map CZ, na warstwie "transport" notuje "Wielka Izera". Zaś największy czeski serwis mapowy Mapy.cz, skrzyżowanie szlaków przy Chatce Górzystów cechuje "Izerska Hala 840 m n.p.m.", samo schronisko "Hala Izerska", a jako punkt geograficzno-krajoznawczy – "Wielka Izera".
Jak widać, w obliczu nieznajomości polskich regulacji, autorzy e-map stosują podwójnie (a nawet potrójnie!) błędne oznaczenia: kalkę ze współczesnych map polskich na oznaczenie łąki oraz dosłowne tłumaczenie z niemieckiego na oznaczenie osady. Są też e-mapy, w których przeczytamy Groß-Iser. Nad Google Maps, używającego pseudo-toponimu "Skalno", nie będę się pastwił. Zasługuje na litościwe przemilczenie.

Izera na czeskiej mapie turystycznej Jizerské hory, Ústředni úprava geodézie a kartografie za spolupráce Ústředniho odboru turistiky ČSTV, wyd. 2, Kartografický a reprodukčni ůstav, Práha 1961 (źródło: Virtual Map Collection)

Niemcy ojkonim Groß-Iser ukuli w opozycji do deminutywnej Klein-Iser (cze. Jizerka, pol. Izerka). Swego czasu rzeczywiście śląska osada była większa niż jej czeska, starsza siostra. Dziś, kiedy Mała Izera jest skupiskiem 35 domów, a w Izerze stoi zaledwie 1 – nazywanie jej Wielką byłoby nieco groteskowe. Z drugiej strony można rozważać ten przymiotnikowy człon z uwagi na historię i homonimię Izery-osady i Izery-rzeki. Przymiotnik Wielka mógłby dwuznaczność usunąć.

Czytasz jedną ze stron artykułu. Przeczytaj także pozostałe: