ciasteczkaWażne: Pozostawiamy ciasteczka. Przeglądając nasz serwis AKCEPTUJESZ naszą politykę prywatnościOK, schowaj.

 

Magazyn Kulturalno-Krajoznawczy GÓRY IZERSKIE

GÓRY IZERSKIE na wyciągnięcie ręki
 

• start  » Z góry  » Piękne i dziwne nazwy Pogórza Izerskiego

Napisany: 2009-09-23

Piękne i dziwne nazwy Pogórza Izerskiego


Las Dobrzyca (382), Dobschütz Wald, Las Dobrzyca (Dobczycowy Las).
Przygraniczny las na Łużycach Wschodnich w pobliżu wsi Świecie. Nazwa ma już swoją bibliografię. Pierwszy wypowiedział się J.Meschgang w roku 1981 wywodząc nazwę od łużyckiego imienia Debsk z Dobesici: potomkowie Dobesza (Dobswicz 1280r., Dobeschitz 1330r.). Las i góra leżały w dobrach zniemczałej rodziny łużyckiej von Dobschütz. W roku 2005 wywód J.Meschganga zacytował K.R.Mazurski w swoim artykule: "Toponimia fizjograficzne pogranicza śląsko-łużyckiego". Imię Dobsza jest skrótową formą imienia: Dobiesław, będącym złożeniem, którego pierwszy człon wywodzi się od pierwiastka: doba - stosowność, należytość, stosowna pora, sytuacja, okazja, właściwy czas (Bańkowski. ESJP). Ogólnie w staropolszczyźnie znaczyło to: czas, pora. Patronimikiem od imienia Dobsza jest Dobszyc, od którego pochodzi nazwisko: von Dobschütz, a ludzie Dobszy to Dobszycy i Dobszyce - dla nazwy miejscowej. W Polsce w Krakowskiem istnieje miejscowość Dobczyce, której nazwa jest motywowana przez imię Dobek będące również skrótem hipokorystycznym od imienia Dobiesław. Obydwie nazwy: Dobsza i Dobek mogły być używane przez tą samą osobę jako spieszczenia. (M.Malec. SENGP). Dlatego wygodniej jest utworzyć nazwy obu obiektów fizjograficznych od imienia Dobek niż Dobsza, co wygląda następująco: Dobczyca - dla oronimu (zamiast: Dobszyca!) i Dobczycowy Las dla sylwonimu (zamiast: Dobszycowy Las!). Niedawno w Internecie napisałem, że obydwie nazwy (Dobczyca i Dobczycowy Las) nie mają charakteru urzędowego i można je zmienić bez wyrzutów sumienia. Już po opublikowaniu tekstu odkryłem pomyłkę. W roku 1954 ustalono nazwę Las Dobrzyca jako urzędową! Przynajmniej wiadomo, że są to popłuczyny po KUNM, która wtedy już nie działała, ale ministerialni urzędnicy zebrali to co po niej pozostało i wydali Zarządzenie nr 70 Prezesa RM z dnia 30 marca 1954r. Dlatego nazwa Dobczycowy Las może funkcjonować tylko jako nazwa oboczna.

Lubomierka (423), Schnabels Wasser, Gębalowa Woda.
Lewy dopływ Oldzy wpadający do niej w Lubomierzu. Stąd polska nieurzędowa nazwa, nadana przez T.Stecia w roku 1972 razem z Janicką Strugą. Pan Tadeusz nieco się pospieszył. Ciekawa nazwa niemiecka ma charakter odosobowy od nazwiska Schnabel, co dla hydronimu jest raczej nietypowe i po niemiecku oznacza: gębę. Tymczasem jednym z najbardziej popularnych nazwisk śląskich był Gębala. Dlaczego nie skorzystać z niezwykłej okazji "podmienienia" nazwy niemieckiej przez nazwę polską na zasadzie kalki? Dlatego proponuję Gębalową Wodę, co równocześnie przywróci tak charakterystyczną dla śląskiej hydronimii wasser-wodę.

Złotnicka Czuba (509/II), Ramsen, Rębusz (Rąbież).
Dwuwierzchołkowy szczyt we Wzniesieniach Radomickich, wyrastający nad północnym brzegiem Jeziora Złotnickiego, naprzeciwko Złotnik Lubańskich. Zachodni wierzchołek wzniesienia (436m), nosił niemiecką nazwę: Ramsen, a wschodni wierzchołek nazwę: Lange-Berg (425m). Ramsen to trudna nazwa niemiecka wg. SENGS, 2004r., t.11 pochodzenia topograficznego od środkowoniemieckiego ram oznaczającego niedźwiedzią kryjówkę. Autorzy słownika podpierają dowód przykładem austriackiej nazwy miejscowej Ramsau. Jednak przykłady mamy znacznie bliżej i podano je wcześniej. W roku 1965 Hanna Popowska-Taborska wymienia w swoim opracowaniu trzy nazwy z rejonu wsi Swarzynice w powiecie sulechowskim: Die Rambszen, Die Ramszen, Rumszen, które na podstawie "Słownika gwar polskich" J.Karłowicza (1900-11r.) interpretuje jako: Rąbież tj. kraj, koniec, granicę. Położenie wzniesienia w zakolu Kwisy, w pobliżu granicy łużycko-śląskiej, oraz ramb w pierwszej nazwie odpowiadające polskiemu rąb, przemawia za nazwą: Rąbież. Tymczasem KUNM potraktowała nazwę Ramsen jako osobową, nazywając wzniesienie: Rębusz. Prawdopodobnie kierowano się nazwą niedalekiego Rębiszowa (1305r. Rabysow), którą wyprowadzono od imienia Rąbisz. Obie nazwy osobowe: Rąbisz i Rębisz wywodzą się od starej nazwy osobowej Rąb, później Ręb. We współczesnej grafii nazwa Ręb przybrała formę Remb jako usankcjonowanie wymowy nosówki "ę" w postaci asynchronicznej "-em". Stąd nazwy miejscowe: Rembiechowa, Rembieszyce, Rembieszów, Rembielin. Należy jeszcze wspomnieć, że SENGS wyprowadza nazwę Rębiszowa od izolowanego na gruncie polskim imienia Rabisza, które nie tworzy żadnej nazwy miejscowej.
Wschodni wierzchołek wzniesienia jest potocznie nazywany: "Kałużnianką", co jest nazwą deminutywną utworzoną drogą derywacji od nazwy wsi Kałużno przez dodanie formantu zdrabniającego. Nazwę złożoną: Złotnicka Czuba umieścił Steć na pierwszej mapie "Góry Izerskie" PPWK w roku 1972. Autor nie wiedział jednak, iż od 18 lat wzniesienie posiada urzędową nazwę: "Rębusz" nadaną Zarządzeniem nr 70 Prezesa RM z dnia 30 marca 1954 roku, do czasu Internetu prawie nieznanym. Sposób konstrukcji tego aktu prawnego wskazuje, że skierowano go do określonych adresatów, których można się domyślać. Zarządzenie nie posiada żadnej mapki, a lokalizację obiektów fizjograficznych określono przez podanie ich polskiej i niemieckiej nazwy, rodzaju obiektu, przybliżonej wysokości n.p.m. i powiatu, w którym są ulokowane. Można przypuszczać, kto w roku 1954 mógł legalnie dysponować mapą powiatu (poufną!) i pruską mapą T.K. Messtischblatt, stanowiących klucz do rozszyfrowania tego Zarządzenia. W efekcie część urzędowych mikrotoponimii jest nieznana po dzień dzisiejszy, czego najlepszym przykładem jest Rębusz. Jednak T.Steć w swojej nazwie przesadził z czubą, która pochodzi od czubu. W górach czub to najwyżej wysunięta, wystająca część kulminacji, inaczej: wierzchołek, szczyt. Praktycznie za Czubę uważamy górę o profilu zbliżonym do trójkąta równobocznego, a najlepszym w Sudetach Zachodnich przykładem Czuby jest karkonoski Śmielec. O Czubie nad jeziorem zapomnijmy, a dla rekompensaty proponuję nadać nazwę Złotnik wzniesieniu o wysokości 416m pomiędzy Złotnikami Lubańskimi i Złotym Potokiem.

Wśród nazw, którymi nie należy się chwalić, cztery stanowią nazwy autorskie. Również cztery potknięcia zanotowała KUNM, a tylko dwie nazwy są pochodzenia ludowego.

Nazewnictwo Pogórza Izerskiego posiada jeszcze inne nietypowe cechy:

1. Istnieje grupa nazw urzędowych wzgórz, które nie istnieją w terenie ponieważ zostały pochłonięte przez odkrywkę Kopalni Węgla Brunatnego Turów, lub przysypane nadkładem [zwałowiskiem zewnętrznym]: Swojnica - Schwanitz-Berg, Piaskówka - Sand-Berg, Sikorzyniec-Heide-Berg, Wiaterna - Mühl-Berg, Zatonka - Heide-Berg, Wilcznik - Wolfs-Berg.

2. Zmieniono na mapach i w SGTS nazwy urzędowe kilku obiektów fizjograficznych: Czarne Wzgórze - Schwarze-Berg - Czarnec (170) - nazwa ukraińska! lub Czerniec (473/II), Ostra - Spitz-Berg - Czubatka (180), Kamienna Górka - Stein-Berg - Kamienna Góra (314), Wrześniak - Heidel-Berg - Września (455), Strażnica - Wach-Berg - Stróżnik (338), Koźlarki - Ziegenhöhe - Koziarki (356), Skalnik - Stein-Berg - Kamiennik (317), Krzewata - Hain-Berg - Krzewiata (363).

3. Szereg obiektów fizjograficznych posiadających nazwy urzędowe nie trafiło na mapy ani do SGTS: Guślica - Heide-Berg - wzgórze na granicy czeskiej w Kotlinie Turoszowskiej na północ od czeskiej wsi Uhelna, Toboła - Stein-Berg - wzgórze na Wysoczyźnie Siekierczyńskiej na SW od Czapli i na zachód od Radzimowa, Korzec - Schäfer-Berg - wzgórze we Wzniesieniach Radoniowskich na SE od Koźlarek, Wapienica - Kalk-Berg - wzniesienie we Wzgórzach Radomickich na NW od Wapniaka, Golica - Berghäuser - wzgórze we Wzniesieniach Radoniowskich na NW od Głębca, Bukownica - Buchholz - wzgórze wyrasta nad Bobrem na SE od Lwówka Śl. i na zachód od Winnej Góry.

4. Zmieniono urzędowy charakter obiektów fizjograficznych: Twardziel - Harte (315/278/267m) - grzbiet o trzech szczytach, a nie pojedyncza kulminacja!, Średniaki - Die Mittel Berge (262/251/255m) - grzbiet o trzech szczytach, a nie kulminacja: Średniak!

5. Rzadko lub w ogóle używa się urzędowych nazw zamków: Świeciański Zamek - Burg Schwerta (zamiast: Zamek w Świeciu), Nidzica - Neidburg (zamiast: Rajsko!), Leśnik - Zangenburg (zamiast: Zamek w Leśnej).

O rozwój nazewnictwa na Pogórzu Izerskim z pewnością zatroszczą się, co najmniej dwa przyszłe pokolenia. Dobrze byłoby jednak ukierunkować te działania. Nowe nazewnictwo terenowe po obu stronach rzeki Kwisy powinno podkreślać jej graniczny charakter przez przymiotniki: śląski, oraz łużycki lub serbski w nazwach złożonych. Graniczny charakter rzeki muszą uwzględniać podziały geograficzne! Wszystkie nazwy cieków pochodzących od strugi i stoczka muszą być z Pogórza Izerskiego usunięte. W nazwach złożonych należy zachowywać prawidłową kolejność członów (pierwszy przymiotnik!): Świerkowa Dolina, Gierałtowski Las, Kaolinowy Las, a nie odwrotnie. Z zaskoczeniem muszę zauważyć, że do ogólnego udawania, iż nie istniały Łużyce i Serbołużyczanie dopisali się niepotrzebnie autorzy Słownika Geografii Turystycznej Sudetów, którzy pominęli łużyckie nazwy obiektów topograficznych na Łużycach Wschodnich. Pomimo tego muszę przyznać, że jest to jednak najlepszy tom Sudetów Zachodnich, stanowiący pierwsze kompleksowe i unikatowe opracowanie tego mezoregionu. Pogórze Izerskie jest jedynym mezoregionem Sudetów Zachodnich, w którym nadal przebiega proces polonizacji nazw niemieckich. Pierwszy etap tego procesu został zakończony w roku 1992 wydaniem mapy "Przedgórze Izerskie" PPWK. Drugi etap otworzyły mapy Wydawnictwa PLAN od roku 1999 ("Lubomierz i okolice"). Trwa on nadal.

Jerzy K. Bieńkowski

Linki: · Piękne i dziwne nazwy Gór Izerskich · Góry Izerskie

© Góry Izerskie 2006-2023

http://www.goryizerskie.pl

kontakt redakcja facebook prywatność spis treści archiwum partnerzy też warto

 

 

 

Polecane: safari Kenia montaż haków holowniczych wyposażenie magazynów sprzątanie Wrocław